Sunday, October 17, 2010

Cari Açık Nedir?


2000’li yılların ortalarından beri sürekli televizyonda ve gazetelerde ekonomiden anlar gibi görünen birtakım adamlar sürekli cari açıklardan bahsetmektedir. Söyle olursa cari açık artar, cari açık arttığı için böyle olur diyerek bizim “cari açık ne lan” diye düşünceli bakışlar yapmamıza neden oluyorlar.

Cari açığın ne olduğunu iktisat mezunları bile tam olarak bilmez. Bende tam olarak bilmeden mezun oldum. Ödemeler dengesi ile alakalı bir konudur fakat klasik sınavlarda pek dikkat çekilmez. Bunun herhalde büyük sebeplerinden birisi cari açık Amerika için çok büyük bir sorun olmamasından kaynaklanıyor. Amerika için çok büyük sorun olmayınca kitaplarda çok fazla yer almıyor ve bizimde üniversite eğitimimizin çoğunu yabancı kitaplardan takip ettiğimiz için sınavlarda da yer almıyor.

Fakat cari açık Türkiye gibi kendi parası her yerde geçmeyen ülkeler için bir sorundur. Dolar, avro ve yen için sorun olunca bu paraları basıp açığın sürdürülmesi sağlanır. Fakat Türkiye ne dolar ne avro ne de yen basıyor.

Cari açık ödemeler dengesi bilançosu ile ilgilidir. Ödemeler dengesi bilançosunda yurtiçi yerleşik ve yurtdışı yerleşik kavramları önemlidir. Çünkü ödemeler dengesi bilançosu yurtiçi yerleşikler ile yurtdışı yerleşik ekonomik birimler arasındaki ekonomik faaliyetlerini gösterir. Önemli olan milliyet veya para cinsi değil adrestir. Yurtiçinde yaşayan bir Türk ile yurtdışında yaşayan bir Türkün ekonomik faaliyetleri ödemeler dengesinin konusudur.

Ödemeler dengesi bilançosu üç ana kalemden oluşur: cari hesap, sermaye hesabı ve rezerv hesabı. Cari hesap ülkenin gelir ve giderlerini ölçer ve cari açık ülkenin gelirlerinin giderlerinden fazla olduğu anlamına gelir. Sermaye dengesi yurtiçi yerleşikler ile yurtdışı yerleşikler arasında borç alıp verme ve sabit yatırımları içerir, cari hesap dengesinin finansman kalemidir. Rezerv değişimler hesabı sermaye hesabı ile cari hesaba faaliyetleri sonucunda giren ve çıkan döviz değişimini gösterir.

Bir ülkenin giderlerinin gelirlerinden fazla olduğunu gösteren cari açık iki şekilde oluşabilir. Ya rezervlerini kullanarak gider artışı yapacak ya da sermaye ithal ederek giderlerini karşılayacak.

Cari hesap üç ana öğeden oluşur: dış ticaret, dış yatırım gelirleri ve cari transfer hesabı. Dış ticaret hesabı mal ve hizmet ithalat ve ihracatını gösterir. Dış yatırım gelirleri kar ve faiz transferlerini gösterir. Cari transfer hesabı işçi gelirleri ile dış yatırımları gösterir. Genelde dış ticaret açığı sebebiyle Türkiye’de cari açık oluşmaktadır. Dış yatırım gelirlerinde pozitif olmasa bile en çok dış tic etkilemektedir. Bunun yanında cari transferler genelde pozitiftir.

Yani bir ülke ya rezervlerini kullanarak ya da yurtdışından borç alarak giderlerini arttırır ve bunun sonucunda cari açık oluşur. Üniversitede bir hocamın sürekli söylediği fakat benim hiç anlamadığım bir sözü şöyleydi: “cari açık yurtdışı yerleşiklerin yurtiçi yerleşiklerin harcamaları finanse etmesidir”. Evet, durum aynen böyledir fakat bu durum ödemeler dengesini iyi anlamadan anlaşılması biraz zordur.

Cari açığın fazla olması kriz yaşanacak anlamına gelmiyor. Birçok ülke yüksek cari açık oranlarıyla sorunsuz ilerlemiş, fakat bunun dışında birçok ülkede az cari açık oranları ile bile krize girebilmiştir. Cari açığın sorun yaratmaması için oluşmasına sebep olan borçların geri ödenmesi için uygun ortam yaratılmış olmalıdır. Örneğin siz aldığınız kredi ile yatırım yapmayıp tüketim harcamalarınızı arttırırsanız sonunda bu krediyi ödeyemezsiniz. Fakat alınan kredi doğru yatırımlar ile değerlendirilirse bu kredi ilerdeki gelir artışları ile ödenir. Yani cari açığın sürdürebilirliği borçları ödenebilir olması ile ilgilidir.

No comments:

Post a Comment